ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εισαγωγή

Με τη λέξη κατοικία εννοούμε το χώρο, είτε φυσικό καταφύγιο είτε οικοδόμημα, όπου μένει ο άνθρωπος, μόνιμα ή προσωρινά. Πρωταρχικός λόγος δημιουργίας της κατοικίας ήταν η προστασία του ανθρώπου από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και από διάφορους κινδύνους που προκαλούσαν τα ζώα ή οι άλλοι άνθρωποι. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η κατοικία απέκτησε μεγάλη σημασία στη ζωή του ανθρώπου, γιατί συνδέθηκε στενά με τον ψυχικό κόσμο του, με την οικογενειακή και την κοινωνική ζωή του και αποτέλεσε έκφραση του πολιτισμού του.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι κατοικίας ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή και τις ιστορικές περιόδους και εξαρτώνται από πολυάριθμους ανθρώπινουςπαράγοντες,
όπως η κοινωνική οργάνωση,ο πολιτισμός ενός λαού και οι αντίστοιχες οικοδομικές τεχνικές. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης οι συνθήκες του περιβάλλοντος,όπως το κλίμα, οι διαθέσιμοι πόροι της περιοχής, και η διαμόρφωση του εδάφους.

Στρογγυλή καλύβα από χώμα κι άργιλο

Το χώμα είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα υλικά κατασκευής στον κόσμο και χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο από τότε που άρχισε να χτίζει σπίτια και πόλεις, πριν περίπου 10.000 χρόνια. Κατά την Νεολιθική εποχή, στην Θεσσαλία οι κατοικίες ήταν αρχικά κατασκευασμένες από πασσάλους βυθισμένους στο έδαφος και με τοιχοποιίες από πλεγμένα κλαδιά ή καλάμια και πηλό.

Η επιλογή και η επικράτηση του υλικού δόμησης σχετιζόταν άμεσα με τις ιδιότητες του , αλλά και με την διαθεσιμότητά του σε ένα τόπο. Έτσι λοιπόν σε ξερές κλιματικές ζώνες όπου η ξυλεία είναι σπάνια , αναπτύχθηκαν κατασκευές σφαιρικών θόλων από ωμόπλινθους χωρίς την χρήση ξυλότυπου.
Τα μίγματα αργίλου συρρικνώνονται όταν στεγνώσουν, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται στην επιφάνεια τους ρωγμές συρρίκνωσης. Αν δεν υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός εκ των προτέρων προς αποφυγή τους ή η κατάλληλη φροντίδα για κάλυψή τους εκ των υστέρων, μπορούν να βλάψουν σοβαρά την κατασκευή και εν τέλει να οδηγήσουν σε αστοχία.
Η προσεκτική μελέτη των παραδοσιακών χωμάτινων κτιρίων μπορεί να μας δώσει πολλές πληροφορίες για την επίλυση σοβαρών προβλημάτων σχετικά με την αντοχή των κατασκευών που είναι εκτεθειμένες στο νερό.

Κυκλαδίτικα σπίτια

Ο όρος κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική αναφέρεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά γνωρίσματα που απαντώνται στα νησιά των Κυκλάδων, στο Αιγαίο Πέλαγος. Τα κυκλαδίτικα σπίτια χτίζονται με απλά μέσα για να καλύπτουν βιοτικές ανάγκες αλλά θεωρούνται έργα μοναδικά σε αισθητική.
Τα νησιά του Αιγαίου είχαν προβλήματα ασφαλείας λόγω της πειρατείας γι’ αυτό και η αρχιτεκτονική πήρε χαρακτήρα αμυντικό. Βλέπουμε λοιπόν σπίτια να κτίζονται μέσα σε κλειστό οχυρωμένο κάστρο (Άνδρος, Νάξος).

Σημαντικοί παράγοντες που επηρέασαν την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική είναι το περιβάλλον, το κλίμα, ο ρόλος του νερού και του φυσικού εδάφους. Ο οικισμός μεγάλωνε χωρίς σχεδιασμό ανάλογα με το φυσικό έδαφος. Το κτίσιμο ενός χωριού βάσει σχεδίου είναι κάτι πολύ σπάνιο στις Κυκλάδες.
Η αρχιτεκτονική των σπιτιών οφείλεται επίσης και στις οικονομικές συνθήκες, αφού μεγάλη σημασία έχουν τα χρησιμοποιούμενα μέσα αλλά και οι ικανότητες των τεχνικών. Καθώς τα οικονομικά μέσα είναι ελάχιστα και οι εργάτες ανειδίκευτοι, τα υλικά είναι τοπικά, ανεπεξέργαστα και οι χτίστες είναι οι ίδιοι οι χρήστες τους.
Έτσι, έχουμε κυρίως «μονόχωρους κύβους» με εμβαδόν 3x4μ και ύψος 2,5μ καθώς δεν υπήρχε διαθέσιμη ξυλεία και οι δοκοί δεν ξεπερνούσαν τα τρία μέτρα. Επιπλέον το λευκό χρώμα των τοίχων περιορίζει την απορρόφηση θερμότητας.

Σπίτια σε ξυλοπόδαρα

Το Tongkil είναι ένα από τα πιο παράδοξα χωριά των Φιλιππίνων, το οποίο ανήκει στο σύμπλεγμα νησιών Samales, που βρίσκεται στο Αρχιπέλαγος Σούλου στη νότια πλευρά της χώρας. Η ιδιαιτερότητά του βρίσκεται στο γεγονός ότι το εν λόγω χωριό στηρίζεται σε ξύλινους στύλους και τρόπον τινά επιπλέει στο νερό. Έτσι οι ντόπιοι ονομάζουν το Tongkil «χωριό σε ξυλοπόδαρα».

Οι καλύβες που ζουν οι κάτοικοι είναι κατασκευασμένες από ξύλα και ξερά χόρτα, ενώ διάφορες εξέδρες ανάμεσα στα σπίτια διευκολύνουν τη μετακίνηση. Ένα αυτοσχέδιο κανάλι επιτρέπει την πρόσβαση στην ανοιχτή θάλασσα για τους αλιείς.Οι κάτοικοι συχνά «μετακομίζουν» τις καλύβες τους σε παρακείμενα σημεία, αφού τα «ξυλοπόδαρα» σαπίζουν και καταστρέφονται αναγκάζοντάς τους να αλλάζουν περιοχή.

Honai ( Το παραδοσιακό σπίτι των Παπούα )

Το σπίτι Honai της φυλής των Παπούα (Νέα Γουινέα)είναι κατασκευασμένο από ξύλο με κωνική οροφή από άχυρο ή καλάμια. Ένα Honai είναι στενό ή μικρό, με μια μικρή πόρτα χωρίς παράθυρο που προορίζεται να αντέξει τα κρύα βουνά της Παπούα και κατοικείται από 5 ως 10 άτομα. Οι παραδοσιακές κατοικίες είναι παραταγμένες σε δυο σειρές, η μια για τους άντρες και η άλλη για τις γυναίκες, για τα παιδιά και για τα ζώα (κυρίως χοίρους). Τα σπίτια Honai γενικά χωρίζονται σε δύο επίπεδα. Το ισόγειο και ο πρώτος όροφος συνδέονται με σκάλες από μπαμπού. Οι άνδρες κοιμούνται στο ισόγειο σε κύκλο, ενώ οι γυναίκες στο πάτωμα. Μέσα στο σπίτι Honai επίσης δεν υπάρχουν ηλεκτρικά φώτα. Για φωτισμό, κάνουν φωτιά σκάβοντας το χώμα στον κάτω όροφο του σπιτιού για να γίνει φούρνος.

Yurts

Τα Yurts ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζωής στην Κεντρική Ασία για τουλάχιστον τρεις χιλιάδες χρόνια. Προτείνεται ότι οι ινδοευρωπαϊκοί νομάδες (κυρίως Σλάβοι και Ινδο-Ιρανοί ) ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν γιουρτ και παρόμοιες σκηνές στην Κεντρική Ασία και σε μέρη της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Η πρώτη γραπτή περιγραφή ενός yurt που χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία καταγράφηκε από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Περιέγραψε τις σκηνές που μοιάζουν με γιούρτα ως τον τόπο κατοικίας των Σκυθών, ενός νομαδικού έθνους ιππασίας που ζούσε στη βόρεια Μαύρη Θάλασσα και την περιοχή της Κεντρικής Ασίας από το 600 π.Χ. έως το 300 μ.Χ

Ένα παραδοσιακό yurt (από τις τουρκικές γλώσσες) ή ger (Μογγολικά) είναι μια φορητή, στρογγυλή σκηνή που καλύπτεται με δέρματα ή τσόχα και χρησιμοποιείται ως κατοικία από διάφορες ξεχωριστές νομαδικές ομάδες στις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Η κατασκευή αποτελείται από μια γωνιακή συναρμολόγηση ή πλέγμα από ξύλο ή μπαμπού για τοίχους, ένα πλαίσιο πόρτας, νευρώσεις (πόλοι, δοκάρια) και έναν τροχό (στέμμα, δακτύλιος συμπίεσης) πιθανώς λυγισμένο με ατμό.

Η δομή της οροφής είναι συχνά αυτο-υποστηριζόμενη, αλλά τα μεγάλα yurts μπορεί να έχουν εσωτερικούς στύλους που υποστηρίζουν το στέμμα. Η κορυφή του τοιχώματος των αυτοσυντηρούμενων γιουρτ εμποδίζεται να εξαπλωθεί μέσω μιας ταινίας τάσης που αντιτίθεται στη δύναμη των νευρώσεων της οροφής. Τα σύγχρονα yurts μπορούν να κατασκευαστούν μόνιμα σε ξύλινη πλατφόρμα. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν σύγχρονα υλικά όπως ξύλινα πλαίσια ατμού ή μεταλλικά πλαίσια, καμβά ή μουσαμά, θόλο Plexiglas, συρματόσχοινο ή μόνωση με ακτινοβολία.

Σπίτια στην Ινδία

Το Shani Shingnapur είναι ένα μικρό χωριουδάκι στην Ινδία που διαθέτει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Ποιο είναι αυτό; Κανένα σπίτι δεν έχει πόρτες!

300 περίπου σπιτάκια δεν κλειδώνουν, ούτε ασφαλίζουν, ενώ μπροστά στο άνοιγμα της εισόδου τοποθετούνται συνήθως κουρτίνες που εξασφαλίζουν κάποια ιδιωτικότητα. Ακόμα και στις δημόσιες τουαλέτες πόρτες δεν υπάρχουν! Οι πόρτες είναι αντίθετες προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των κατοίκων που δεν αισθάνονται την ανάγκη για μέτρα ασφαλείας λόγω της μεγάλης πίστης τους στην τοπική θεότητα Shani, που τους προστατεύει.
Σύμφωνα με το μύθο πριν περίπου 300 χρόνια, μετά από ισχυρές καταιγίδες και πλημμύρες, ένα μεγάλο κομμάτι βράχου ξεβράστηκε στις ακτές του ποταμού Panasnala. Όταν οι ντόπιοι άγγιξαν τον ογκόλιθο με ένα ξύλο άρχισε να αναβλύζει αίμα. Αργότερα το ίδιο βράδυ ο θεός Shani εμφανίστηκε στον ύπνο του αρχηγού του χωριού και του αποκάλυψε ότι ο βράχος ήταν το είδωλό του. Τον διέταξε να παραμείνει ο βράχος στο χωριό και να γίνει το σπίτι του και για αυτόν τον λόγο τα σπίτια χτίζονταν με πέτρα.

Adobe (Acoma, Νέο Μεξικό)

Το Acoma Pueblo είναι μια ιστορική τοποθεσία στο Νέο Μεξικό. Οι άνθρωποι ζουν στην περιοχή για 2.000 χρόνια και τα σπίτια τους είναι κατασκευασμένα από πηλό, χωρίς πολλά ανοίγματα με σκοπό να προστατευτούν από τις αμμοθύελλες της περιοχής.

Σε πιο σύγχρονη αγγλική χρήση, ο όρος "adobe" έχει έρθει να συμπεριλάβει ένα στυλ της αρχιτεκτονικής δημοφιλής στα κλίματα της ερήμου της Βόρειας Αμερικής, ειδικά στο Νέο Μεξικό, ανεξάρτητα από τη μέθοδο κατασκευής.