Loading...
GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGOLoading...
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE I NIEODMIENNELoading...
ALEXANDER REHMANN
GRAMATYKA JĘZYKA POLSKIEGO
Poniedziałek, 22 sierpnia 2022 roku
Wszystko co musisz wiedzieć o częściach mowy odmiennych i nieodmiennych
Alexander Rehmann
CZĘŚCI MOWY - co to jest i do czego służy?
Części mowy, mówiąc najprościej, to wszystkie wyrazy w danym języku, w pewien sposób poklasyfikowane, które łączy funkcja, jaką pełnią, sposób, w jaki się odmieniają i możliwość łączenia się z innymi wyrazami. Pozwalają nazywać różne elementy tego języka.
Nie ma uniwersalnych części mowy, istniejących w każdym języku. Chociaż określamy niektóre wyrazy jako rzeczowniki w języku polskim i np. angielskim, są to jednak wyrażenia o nieco odmiennym charakterze.
Nauka o częściach mowy i ich odmianie to fleksja. Zawiera reguły, które ustalają m.in. jak odmieniać przymiotnik, czasownik, lub na jakie pytanie odpowiada rzeczownik.
W języku polskim wyróżniamy 10 części mowy. Są to:
rzeczowniki; przymiotniki; czasowniki; przysłówki; zaimki; liczebniki; przyimki; wykrzykniki; partykuły; spójniki.
ŹRÓDŁO: Część mowy – Wikipedia, wolna encyklopedia
Nie ma uniwersalnych części mowy, istniejących w każdym języku. Chociaż określamy niektóre wyrazy jako rzeczowniki w języku polskim i np. angielskim, są to jednak wyrażenia o nieco odmiennym charakterze.
Nauka o częściach mowy i ich odmianie to fleksja. Zawiera reguły, które ustalają m.in. jak odmieniać przymiotnik, czasownik, lub na jakie pytanie odpowiada rzeczownik.
W języku polskim wyróżniamy 10 części mowy. Są to:
rzeczowniki; przymiotniki; czasowniki; przysłówki; zaimki; liczebniki; przyimki; wykrzykniki; partykuły; spójniki.
ŹRÓDŁO: Część mowy – Wikipedia, wolna encyklopedia
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE
CZASOWNIK
Informuje o czynnościach, stanach i zjawiskach. Odpowiada na pytania:
Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?
Dzieli się na dokonany i niedokonany.
Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?
Dzieli się na dokonany i niedokonany.
Odmienia się przez:
osoby (ja, ty, on, my, wy, oni)
liczby (l. pojedyncza, l. mnoga)
czasy (cz. teraźniejszy, cz. przyszły, cz. przeszły)
rodzaje (w l. poj. - r. żeński, męski i nijaki; w l. mno. - r.
męskoosobowy i niemęskoosobowy)
osoby (ja, ty, on, my, wy, oni)
liczby (l. pojedyncza, l. mnoga)
czasy (cz. teraźniejszy, cz. przyszły, cz. przeszły)
rodzaje (w l. poj. - r. żeński, męski i nijaki; w l. mno. - r.
męskoosobowy i niemęskoosobowy)
Czasownik może pojawić się w wypowiedziach także w formie nieosobowej, jako bezokolicznik, imiesłów przysłówkowy lub imiesłów przymiotnikowy.
Przykłady bezokoliczników:
„czarować”, „dręczyć”, „uwolnić”. Bezokoliczniki kończą się na -ć.
Przykład bezokolicznika w zdaniu.
Chciał ją zapytać o drogę.
W tym zdaniu mamy dwa czasowniki. „Chciał” to czasownik w formie
osobowej, 3 osoba, liczby pojedynczej, czasu przeszłego. „Zapytać” to bezokolicznik.
Przykłady imiesłowów przymiotnikowych:
„wybierający”, „wybierany”, „rozpaczająca”, „zrozpaczona”, „czarująca”, „zaczarowana”.
Imiesłowy przymiotnikowe odmieniają się jak przymiotniki przez przypadki, liczby, rodzaje, odpowiadają na pytanie jaki?
Przykład imiesłowu przymiotnikowego w wypowiedzeniu:
„Tańczący z wilkami”. „Tańczący” to imiesłów przymiotnikowy, odpowiada na pytanie jaki? oznacza czynność, nie możemy określić osoby,
która wykonuje czynność ani określić czasu czynności.
„Tańczący” odmienia się jak przymiotnik.
Imiesłów przysłówkowy oznacza czynność lub stan i odpowiada na pytanie jak?,
np.: „tańcząc”, „klęcząc”, „mówiąc”, „śpiąc”, „uprzedziwszy”.
Przykład: „Pomyśli leżąc”.
„Pomyśli” to czasownik w formie 3 osoby, liczby pojedynczej, czasu przyszłego.
„Leżąc” też oznacza czynność, wyraz jest nieodmienny, odpowiada na pytanie jak?
„leżąc”, to imiesłów przysłówkowy.
Przykłady bezokoliczników:
„czarować”, „dręczyć”, „uwolnić”. Bezokoliczniki kończą się na -ć.
Przykład bezokolicznika w zdaniu.
Chciał ją zapytać o drogę.
W tym zdaniu mamy dwa czasowniki. „Chciał” to czasownik w formie
osobowej, 3 osoba, liczby pojedynczej, czasu przeszłego. „Zapytać” to bezokolicznik.
Przykłady imiesłowów przymiotnikowych:
„wybierający”, „wybierany”, „rozpaczająca”, „zrozpaczona”, „czarująca”, „zaczarowana”.
Imiesłowy przymiotnikowe odmieniają się jak przymiotniki przez przypadki, liczby, rodzaje, odpowiadają na pytanie jaki?
Przykład imiesłowu przymiotnikowego w wypowiedzeniu:
„Tańczący z wilkami”. „Tańczący” to imiesłów przymiotnikowy, odpowiada na pytanie jaki? oznacza czynność, nie możemy określić osoby,
która wykonuje czynność ani określić czasu czynności.
„Tańczący” odmienia się jak przymiotnik.
Imiesłów przysłówkowy oznacza czynność lub stan i odpowiada na pytanie jak?,
np.: „tańcząc”, „klęcząc”, „mówiąc”, „śpiąc”, „uprzedziwszy”.
Przykład: „Pomyśli leżąc”.
„Pomyśli” to czasownik w formie 3 osoby, liczby pojedynczej, czasu przyszłego.
„Leżąc” też oznacza czynność, wyraz jest nieodmienny, odpowiada na pytanie jak?
„leżąc”, to imiesłów przysłówkowy.
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE
STRONY CZASOWNIKA
Strona czasownika to jego określona forma, która pozwala na wskazanie, czy podmiot w zdaniu jest wykonawcą czynności, jej odbiorcą, czy jednocześnie wykonawcą i odbiorcą. Wybór strony czasownika wpływa tym samym na odbiór wyrażanych treści.
Co to jest strona?
Strona to kategoria fleksyjna czasownika, która określa stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem. Służy do wyrażania zależności między wykonawcą czynności a jej przedmiotem. Stosowanie kategorii strony wpływa na odbiór wypowiedzi, kierując uwagę odbiorcy w stronę wykonawcy czynności, czynności lub przedmiotu czynności.
Strona czynna oznacza proces, którego podmiotem jest wykonawca czynności. Wyrażana jest przez osobową formę czasownika, będącą orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot wykonuje czynność, np:
Ania czyta książkę (Ania – podmiot, czyta – orzeczenie).
Mama ugotowała obiad (Mama – podmiot, ugotowała – orzeczenie).
Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (Krzysztof Kolumb – podmiot, odkrył – orzeczenie).
Konstrukcja w stronie czynnej zwraca uwagę odbiorcy na wykonawcę czynności i samą czynność.
Strona bierna oznacza czynność, której podmiotem jest przedmiot czynności. To forma czasownika będąca orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot jest odbiorcą czynności, np:
Książka jest czytana przez Anię.
Obiad został ugotowany przez mamę.
Ameryka została odkryta przez Krzysztofa Kolumba.
Konstrukcja w stronie biernej zwraca uwagę na przedmiot czynności (zrobioną rzecz). W języku polskim występuje zdecydowanie rzadziej niż strona czynna.
Strona zwrotna oznacza czynność, której podmiot jest wykonawcą i odbiorcą czynności. Charakterystyczna dla strony zwrotnej jest forma czasownika z zaimkiem zwrotnym „się”, np:
Ania myje się.
Marek uczy się.
Jacek bawi się.
Co to jest strona?
Strona to kategoria fleksyjna czasownika, która określa stosunek między podmiotem i dopełnieniem a orzeczeniem. Służy do wyrażania zależności między wykonawcą czynności a jej przedmiotem. Stosowanie kategorii strony wpływa na odbiór wypowiedzi, kierując uwagę odbiorcy w stronę wykonawcy czynności, czynności lub przedmiotu czynności.
Strona czynna oznacza proces, którego podmiotem jest wykonawca czynności. Wyrażana jest przez osobową formę czasownika, będącą orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot wykonuje czynność, np:
Ania czyta książkę (Ania – podmiot, czyta – orzeczenie).
Mama ugotowała obiad (Mama – podmiot, ugotowała – orzeczenie).
Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (Krzysztof Kolumb – podmiot, odkrył – orzeczenie).
Konstrukcja w stronie czynnej zwraca uwagę odbiorcy na wykonawcę czynności i samą czynność.
Strona bierna oznacza czynność, której podmiotem jest przedmiot czynności. To forma czasownika będąca orzeczeniem w zdaniu, w którym podmiot jest odbiorcą czynności, np:
Książka jest czytana przez Anię.
Obiad został ugotowany przez mamę.
Ameryka została odkryta przez Krzysztofa Kolumba.
Konstrukcja w stronie biernej zwraca uwagę na przedmiot czynności (zrobioną rzecz). W języku polskim występuje zdecydowanie rzadziej niż strona czynna.
Strona zwrotna oznacza czynność, której podmiot jest wykonawcą i odbiorcą czynności. Charakterystyczna dla strony zwrotnej jest forma czasownika z zaimkiem zwrotnym „się”, np:
Ania myje się.
Marek uczy się.
Jacek bawi się.
CZĘŚCI MOWY ODMIENNE
CZASOWNIKI PRZECHODNIE I NIEPRZECHODNIE
Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie
Warunkiem zmiany strony czynnej w bierną jest przekształcenie czasownika w imiesłów przymiotnikowy bierny (np. czytać – czytana/czytany, zrobić – zrobiona/zrobiony). Nie wszystkie czasowniki dają jednak taką możliwość.
Czasowniki przechodnie to czasowniki, od których można utworzyć imiesłowy przymiotnikowe bierne, występują więc zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, np:
Marek narysował drzewo (strona czynna) – Drzewo zostało narysowane przez Marka (strona bierna).
Kasia zrobiła zdjęcie (strona czynna) – Zdjęcie zostało zrobione przez Kasię (strona bierna).
Czasowniki, od których nie da się utworzyć imiesłowów przymiotnikowych biernych, to natomiast czasowniki nieprzechodnie, występujące tylko w stronie czynnej. To np. siedzieć, spać, leżeć, patrzeć.
Warunkiem zmiany strony czynnej w bierną jest przekształcenie czasownika w imiesłów przymiotnikowy bierny (np. czytać – czytana/czytany, zrobić – zrobiona/zrobiony). Nie wszystkie czasowniki dają jednak taką możliwość.
Czasowniki przechodnie to czasowniki, od których można utworzyć imiesłowy przymiotnikowe bierne, występują więc zarówno w stronie czynnej, jak i biernej, np:
Marek narysował drzewo (strona czynna) – Drzewo zostało narysowane przez Marka (strona bierna).
Kasia zrobiła zdjęcie (strona czynna) – Zdjęcie zostało zrobione przez Kasię (strona bierna).
Czasowniki, od których nie da się utworzyć imiesłowów przymiotnikowych biernych, to natomiast czasowniki nieprzechodnie, występujące tylko w stronie czynnej. To np. siedzieć, spać, leżeć, patrzeć.
Większość czasowników w
języku polskim swobodnie można zmieniać ze strony czynnej na bierną i odwrotnie, np. pisał
– był pisany, gotował – był gotowany, opowiada – jest opowiadany, myje – jest
myty, zdobywa – jest zdobywany.
Takie czasowniki nazywamy przechodnimi (to znaczy przechodzą ze strony
czynnej na bierną). Pozostałe czasowniki nazywamy nieprzechodnimi (czyli
nie przechodzą ze strony czynnej na bierną).
języku polskim swobodnie można zmieniać ze strony czynnej na bierną i odwrotnie, np. pisał
– był pisany, gotował – był gotowany, opowiada – jest opowiadany, myje – jest
myty, zdobywa – jest zdobywany.
Takie czasowniki nazywamy przechodnimi (to znaczy przechodzą ze strony
czynnej na bierną). Pozostałe czasowniki nazywamy nieprzechodnimi (czyli
nie przechodzą ze strony czynnej na bierną).
Jak je rozpoznać? Wystarczy postarać
się zamienić stronę czynną na bierną, pamiętając o zachowaniu odpowiedniego
czasu i aspektu, np.:
Czasowniki przechodnie:
o pije (czas teraźniejszy) – jest pity
o zadba (czas przyszły) – będzie zadbany
o umyła (czas przeszły) – została umyta
o myła (czas przeszły) – była myta.
Czasowniki nieprzechodnie:
o chodzi (czas teraźniejszy) – jest … (chodzony nie pasuje)
o myśli (czas teraźniejszy) – jest … (myślany nie pasuje)
o obeszła (czas przeszły) – była … (obejdziona, obesznięta nie pasują)
o klęknie (czas przyszły) – będzie … (klęknięty nie pasuje).
się zamienić stronę czynną na bierną, pamiętając o zachowaniu odpowiedniego
czasu i aspektu, np.:
Czasowniki przechodnie:
o pije (czas teraźniejszy) – jest pity
o zadba (czas przyszły) – będzie zadbany
o umyła (czas przeszły) – została umyta
o myła (czas przeszły) – była myta.
Czasowniki nieprzechodnie:
o chodzi (czas teraźniejszy) – jest … (chodzony nie pasuje)
o myśli (czas teraźniejszy) – jest … (myślany nie pasuje)
o obeszła (czas przeszły) – była … (obejdziona, obesznięta nie pasują)
o klęknie (czas przyszły) – będzie … (klęknięty nie pasuje).
NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY
W języku polskim części mowy dzieli się na odmienne i nieodmienne. Do nieodmiennych części mowy zalicza się: przysłówek, przyimek, spójnik, partykułę i wykrzyknik.
