Obserwatorium Jana Heweliusza

Jan Heweliusz

i jego obserwatorium

Autor: Julia W.

Jan Heweliusz

Jan Heweliusz (1611–1687), gdański astronom, był jednym z najwybitniejszych uczonych, którzy w XVII w. działali na ziemiach polskich. Cieszył się uznaniem europejskich kręgów naukowych i był doceniany przez koronowane głowy.

Mimo że jego nazwisko nie łączy się z żadną przełomową teorią ani odkryciem, pozostaje jedną z najjaśniejszych gwiazd na firmamencie nauki dawnej Rzeczypospolitej.

Dorobiwszy się na browarnictwie, zbudował na dachach swych trzech kamienic przy ulicy Korzennej pawilony mieszczące wyposażenie obserwacyjne. Swoją „dostrzegalnię” doposażał w następnych latach w kolejne przyrządy astrometryczne i kilka lunet o długości do kilkudziesięciu stóp.

Po przebudowie obserwatorium zyskało taras wraz z siedemdziesięciostopowym słupem podtrzymującym największy z teleskopów. Dostrzegalnia spłonęła we wrześniu 1679 roku, podpalona przez jednego ze służących, po czym została odbudowana i Heweliusz wykonał obserwacje również w późniejszych latach.

OBSERWATORIUM HEWELIUSZA

Trzy połączone ze sobą budynki znajdowały się w Gdańsku przy ul. Korzennej, a na ich dachu astronom urządził obserwatorium. Siedziba Heweliusza została nazwana "Stellaeburgum" - Gwiezdnym Zamkiem.

Barokowe kamienice zyskały na sławie, gdy obserwatorium Heweliusza zaczęli odwiedzać znani goście, w tym również polscy królowie.

Niestety, obserwatorium spłonęło we wrześniu 1679 roku, po czym zostało odbudowane. Heweliusz prowadził dzięki temu swoje obserwacje również w latach późniejszych.

Budynki zostały w dużej części zniszczone podczas ostatniej wojny. Mimo zachowanego parteru, domy te wyburzono. Domy Heweliusza zniknęły ostatecznie z powierzchni ziemi w 1953 roku. Obecnie w tym miejscu stoi od kilku lat pomnik Jana Heweliusza.

Obserwatorium Heweliusza było wówczas jednym z najbardziej nowoczesnych w całej Europie. Składało się ze specjalnych ciemni do obserwacji powierzchni Słońca i Księżyca, tarasu widokowego oraz ruchomych, obracalnych pawilonów wybudowanych na dachach kamienic przy ulicy Korzennej.

Z kolei na instrumentarium Heweliusza składały się liczne lunety, kwadranty, sekstanty, oktanty – część z nich wykonana przez samego astronoma.

NAJWIĘKSZY TELESKOP W EUROPIE

Potężna luneta zawieszona była na słupie sięgającym 30 metrów. Barokowy przodek współczesnych teleskopów różnił się od nich między innymi konstrukcją. Nie był on całkowicie zabudowany, lecz miał ażurową konstrukcję, która znacznie zmniejszała jego ciężar.

Powodem dla którego Heweliusz zdecydował się na takie rozmiary konstrukcji (gdańska luneta była długa na prawie 50 metrów!) były niedoskonałości dostępnych w XVII wieku soczewek – obraz, który dawały, był tym bardziej rozmazany, im mniejsza była odległość między nimi. Dzięki większemu dystansowi szkieł, uzyskany obraz zawierał więcej danych.

Projekt wieży, na której zawieszony miał zostać teleskop Heweliusza Sztych z dzieła Machina Coelestis, ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk