Loading...

Қазақ әдебиеті

Loading...

9А Оспанбек Асылхан/ Дүйсебай Нұрмахамбет

Loading...

Тұрақты сөз тіркесі, фразеологиялық тіркес – екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы.

Қасындағы тоқсантабақтасымен бірге Ғүбайдолла Березов қаласына, мəңгі қайтпас мекеніне жер аударылды.

Мүсіреп енді абайласа, садақ, осы араға жеткенше елу қадамдай жер бауырлапты. Бұл келтірілген мысалда «жер бауырлапты» тұрақты тіркесінің мағынасы - уайымдады, қайғырды

Ұлпан қонақтарын ашық жүз, жайдары мінезімен күтті. Құрметті қонақкелгенде, бірге отыратын үш-төрт адамдары болушы еді, оларды да шақырып алды.

Ұлпанның өжет, батыл екендігін, қажет кезде ұтымды жауап бере білетін қайсарлығын мына мысалдан байқаймыз. Есенейдің құдалық жөніндегі қатал да кесімді тілегін алып келген Мүсірепке Ұлпанның айтқан сөзі: Ағаңның есіңде болсын - Үлпан арзанға туспейтін қыз - демеп пе еді ол?. Есеней таба алмай жүрген жұмбағын Үлпан өзі айтуға бел байлады. «Бел байлады» тұрақты тіркестің мағынасы тәуекел етті деген мағынада жүмсалып тұр. Ұлпанны бұл айтқан сөзінен қайсарлығын, батылдығын аңғарамыз.

Қасындағы тоқсантабақтасымен бірге Ғүбайдолла Березов қаласына, мəңгі қайтпас мекеніне жер аударылды.

Ұлпанның өжет, батыл екендігін, қажет кезде ұтымды жауап бере білетін қайсарлығын мына мысалдан байқаймыз. Есенейдің құдалық жөніндегі қатал да кесімді тілегін алып келген Мүсірепке Ұлпанның айтқан сөзі: Ағаңның есіңде болсын - Үлпан арзанға туспейтін қыз - демеп пе еді ол?. Есеней таба алмай жүрген жұмбағын Үлпан өзі айтуға бел байлады. «Бел байлады» тұрақты тіркестің мағынасы тәуекел етті деген мағынада жүмсалып тұр. Ұлпанны бұл айтқан сөзінен қайсарлығын, батылдығын аңғарамыз.

Менің ойыма өз заманынан бұрын туып, арманда кеткен үлкен жанның
бейнесі біржола ұялап, шегеленіп қалды.

— Шырағым, арызың аяқсыз қалмас,— деді ол

Кенжетай ағасына қарап ну орманның, орта тұсын көзімен нұсқады

Жорықтан қайтқан жігіттерді түсірген үйлердің, бәрінде де осындай молшылық,, ағайын арасында әшейінде бола бермейтін ерекше бір қадір-құрмет. Ұлпан бүгін «Жақыныңды жаттай сыйла, жат көңілінен түңілсін!» дегісі келгендей екен.

Мәтел — өзінің негізгі түйіндеуін кесіп айтпайтын, бір-бірімен кереғар шендестіруі жоқ, қорытындысы тұспалды, қысқа да нұсқа нақыл сөз. Мақалға өте жақын.

Бүгін үйге жетпегенде далада өлетін едім, Ақнарым! — деді Ұлпанға.— «Жүйрік ат, сұлу қатын ер қайраты» дейтін бе еді? Сол менің жанымды алып қалған...

Мақал — нақыл сөз. Ол өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап, түйіп, ықшамдап беріп, бір не екі тармақтан тұратын, тақырып аясы кең сөз мәйегі.

Жорықтан қайтқан жігіттерді түсірген үйлердің, бәрінде де осындай молшылық,, ағайын арасында әшейінде бола бермейтін ерекше бір қадір-құрмет. Ұлпан бүгін «Жақыныңды жаттай сыйла, жат көңілінен түңілсін!» дегісі келгендей екен.

Бүгін үйге жетпегенде далада өлетін едім, Ақнарым! — деді Ұлпанға.— «Жүйрік ат, сұлу қатын ер қайраты» дейтін бе еді? Сол менің жанымды алып қалған...

Әркім үй салып алсын. Мен өзім «Суат көл» жалына үй салдыратын болдым. Орыстар салады. «Қыс азығын жаз жимай жарлы қайдан байысын!» дегені қайда?

Жата-жастана естірсің, «Құдыққа құлан құласа, құрбақа құлағында ойнар» дегендей бір жайымыз болды

Жетісіп отырған ел емеспіз... Сорлының зары арлыға кездескен деп жіберіп еді... айтар арызымызға құлақ ассаңыздар екен... 

Бұрын Есенейге жатсырай қарайтын, ығыса қарайтын жұрт, енді бір жаңа Есенейге кездескендей, жақындаса беріп келеді.
«Ағашқа мәуе бітсе бәсең-бәсең» дегендей, Ұлпаны да жібектей созымды болып барады.

Сұңғыла қыз бұларға бір ұяларлық ұпай салып кетті емес пе! Ие, «малым — жаным садағасы, жаным — арым садағасы» дейтін елдің нақылын еске алсаң, лайықты жұмыс болмапты.

Жуынып келмесең, төсекке жатқызбаймын.«Бүлдіршін кезін сүзбесе, буыршын бұйдасын үзбейді деуші ме еді?