Καλώς το Καρναβάλι!

Η λέξη Καρναβάλι προέρχεται από τις λατινικές λέξεις carne= κρέας και vale= απέχω. Η αντίστοιχη ελληνική λέξη είναι Αποκριά (από+κρέω) που κι αυτή σημαίνει αποχή από το κρέας και δηλώνει τη χρονική περίοδο προετοιμασίας για τη νηστεία της Σαρακοστής. Ονομάζεται επίσης Τριώδιο, έχει διάρκεια τρεις εβδομάδες και με το που τελειώνει, ξεκινά η Σαρακοστή με πρώτη ημέρα την Καθαρά Δευτέρα.
Η συνηθέστερη έννοια που έχει σήμερα η λέξη Αποκριά είναι εκείνη η μεγάλη εορταστική λαϊκή εκδήλωση μεταμφιεσμένων που διασκεδάζουν στους δρόμους τραγουδώντας, χορεύοντας, πίνοντας, ξενυχτώντας, πειράζοντας άλλους ανθρώπους, λέγοντας αστεία και βωμολοχίες.
Η προέλευση των εθίμων αυτής της περιόδου είναι ειδωλολατρική
και εντοπίζεται στην αρχαία Ελλάδα.
Πολλές ομοιότητες με τις σημερινές Απόκριες παρουσίαζαν τα ρωμαϊκά Λουπερκάλια που γίνονταν προς τιμήν του Λούπερκου, θεού της γονιμότητας και προστάτη των βοσκών.
Στον Δυτικό κόσμο και κυρίως στις ΗΠΑ υπάρχει μια αντίστοιχη γιορτή μεταμφιέσεων, το Halloween, που γιορτάζεται κάθε χρόνο την 31η Οκτωβρίου (παραμονή) και την 1η Νοεμβρίου (ανήμερα).

Πώς το τρίβουν το πιπέρι

Σήμα κατατεθέν κάθε αποκριάτικου γλεντιού, το τραγούδι αυτό από την Ήπειρο προκαλεί άφθονο γέλιο και κέφι συνοδεύοντας αργό αντρικό χορό «στα τρία», όπου ο κορυφαίος τραγουδάει πρώτος και οι άλλοι επαναλαμβάνουν. Μόλις αναφέρεται ο κάθε τρόπος τριψίματος του «πιπεριού», οι χορευτές πέφτουν καταγής και κάνουν τις αντίστοιχες κινήσεις του σώματος. Μόνο ο πρώτος μένει ορθός, εποπτεύει το χορό και με μια βέργα ή λουρίδα «διορθώνει» όποιον δεν πειθαρχεί ή δεν κάνει σωστά τις κινήσεις.

Από τη συναυλία
«Τα Αποκριάτικα με τη Δόμνα Σαμίου»
που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης το 2003

Η ιστορία του τραγουδιού εντοπίζεται στα βυζαντινά χρόνια που χρησιμοποιούσαν πολύ το πιπέρι στο φαγητό για να νοστιμίσει το κρέας και να μη μυρίζει. Πολλά μοναστήρια αγόραζαν το πιπέρι σε κόκκους και οι καλόγεροι το έτριβαν. Έτσι το πουλούσαν ακριβότερα και είχαν κέρδος. Η δουλειά αυτή όμως ήταν αρκετά σκληρή, καθώς γινόταν σε χειροκίνητους μύλους που απαιτούσαν μεγάλη δύναμη στα χέρια και το τριμμένο πιπέρι δημιουργούσε προβλήματα στα μάτια και την αναπνοή. Έτσι κάποια στιγμή καθιερώθηκε να κάνουν αυτή τη δουλειά μόνο οι καλόγεροι που είχαν τιμωρηθεί για κάποιο παράπτωμα (οι αναφερόμενοι ως "του διαβόλου οι καλογέροι"!)
Άλλη εκδοχή θέλει κλέφτες την εποχή της Τουρκοκρατίας να ζητούν καταφύγιο σε μοναστήρι. Ο ηγούμενος τους δέχεται και τους μεταμφιέζει σε μοναχούς. Όταν φτάνουν οι Τούρκοι και ρωτούν για τους κλέφτες, ο ηγούμενος απαντά ότι δεν έχει ιδέα. Για να τους διασκεδάσει και να αποσπάσει την προσοχή τους, δίνει εντολές κατά διαστήματα στους καθισμένους κάτω μοναχούς να τρίβουν το πιπέρι με διαφορετικό μέρος του σώματός τους γιατί ήταν τάχα τιμωρημένοι. Ο στίχος: «Άιντε σηκωθείτε παλικάρια με σπαθιά και με χαντζάρια» αναφέρεται στα όπλα που έκρυβαν οι κλέφτες κάτω από τα ράσα τους για παν ενδεχόμενο!

Αποκριάτικοι γάμοι!!!

Πολλά αποκριάτικα τραγούδια μιλάνε για αταίριαστους γάμους.
Στο πελοποννησιακό Παντρεύουνε τον κάβουρα λόγου χάρη ο κάβουρας παντρεύεται μια χελώνα! Ο σατιρικός (περιπαικτικός) χαρακτήρας του τραγουδιού επιτείνεται από την αναφορά στους καλεσμένους και στις ετοιμασίες του γάμου που ανατίθενται στα ζώα που μπορούν να τις κάνουν με τον χειρότερο -και ως εκ τούτου- κωμικό τρόπο! Εξαιρετικά ταιριαστοί και οι στίχοι της επωδού (ρεφρέν): "Ντράγκα ντρούγκα τα 'ργανα, ώρε τα 'ργανα" που υπονοούν ότι τα όργανα είναι ξεκούρδιστα και ηχούν παράτονα!

Το βίντεο περιλαμβάνει αποσπάσματα από τη συναυλία στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων το 1981, από την προετοιμασία του δίσκου «Περπερούνα» και από συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης το 2003.

Στο θρακιώτικο Κάτου στ'ς Μπαρμπαριάς τουν κάμπου ο τραγουδιστής είναι προσκεκλημένος -και μάλιστα ως κουμπάρος- σε γάμο ψαριών και πανηγύρι μυρμηγκιών!

Κάτου στ’ς Μπαρμπαριάς τουν Κάμπου (Θράκη) (feat....

Στο τραγούδι Στης ακρίβειας τον καιρό παρουσιάζεται ο τύπος της λαίμαργης γυναίκας εξαιτίας της οποίας υποφέρει ο έρμος σύζυγος. Στην παραλλαγή της Δόμνας Σαμίου η σύζυγος εκτός από "φαγού" είναι και "λουσού"!!!

ΣΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ, 1931, ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ

Στης ακρίβειας τον καιρό (ΕΡΤ 1988)

Ο Χαραλάμπης είναι από τα γνωστότερα αποκριάτικα τραγούδια. Η υπόθεση έχει να κάνει με την προσπάθεια των φίλων του να τον πείσουν να παντρευτεί και την επίμονη άρνηση του ιδίου, μια και η υποψήφια νύφη είναι τεμπέλα και -σύμφωνα με την παραλλαγή του Καζαντζίδη -και μεγαλοκοπέλα!

Έλα βρε Χαραλάμπη

ΕΛΑ ΒΡΕ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ - ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

Γέροι και γριές

Προσφιλές θέμα των αποκριάτικων τραγουδιών είναι και η συμπεριφορά γέρων και γριών που δεν ταιριάζει με την ηλικία τους. Στο Μια γριά μπαμπόγρια παραδείγματος χάριν σατιρίζεται η απόφαση της γερόντισσας να παντρευτεί και να νοικοκυρευτεί τώρα στα γεράματα!

Δόμνα Σαμίου - Γιώργος Μπαγιώκης - Μια γριά μπαμπόγρια - Official Audio Release

Γέρασα, Μωρέ Παιδιά (Στερεά Ελλάδα) (feat. Μανόλης...

Στο Γέρασα μωρέ παιδιά από τη Στερεά Ελλάδα παρακολουθούμε τη στιχομυθία ενός γέροντα με τους φίλους του. Ο γέρος παραπονιέται και μελαγχολεί που λόγω ηλικίας δεν έχει τις δυνάμεις να χορεύει με τις κοπελιές. Οι φίλοι του από την άλλη τον παρηγορούν λέγοντάς του πως σε κάμποσα χρονάκια θα έχουν γεράσει κι αυτές και δεν θα βλέπονται!

Σατιρικά και εύθυμα...

"Σε κοινωνίες που το μουστάκι και η γενειάδα αποτελούσαν απαραίτητα στοιχεία της ανδρικής ομορφιάς και οι δασύτριχοι πρότυπο ανδρισμού, ήταν λογικό οι σπανοί (οι άτριχοι) να θεωρούνται άνθρωποι «σημειωμένοι» από τη φύση, ελαττωματικοί όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά. Εύκολα έτσι αποτέλεσαν στόχο της λαϊκής σάτιρας ως πνευματικά καθυστερημένοι ή αφελείς, που κάνουν πράγματα ανώφελα και παράλογα" όπως στο θρακιώτικο τραγούδι Ήρθαν τρεις σπανοί απ' την Πόλη.

Ήρθαν Τρεις Σπανοί (Θράκη) (feat. Αφροδίτη Παυλάκου)

Το μλαρ το μλαρ - Δόμνα Σαμίου

Από τη Λέσβο μας έρχεται Το μλαρ, το μλαρ, όπου οι ομόηχες καταληκτικές συλλαβές των λέξεων σε -αρ (με την αντίστοιχη "βλάχικη" προφορά) δίνουν τον εύθυμο και κωμικό τόνο στο τραγούδι.

Στενά δεμένα με όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου τα ζώα έγιναν η επέκταση της σατιρικής λαϊκής ποίησης. Άγρια και κατοικίδια, τετράποδα, δίποδα, ζωύφια, τρωκτικά, έντομα πρωταγωνιστούν στα σκωπτικά τραγούδια με πράξεις, σκέψεις, λόγια, συναισθήματα, αδυναμίες και ελαττώματα καθημερινών ανθρώπων. Ένα από αυτά τα τραγούδια είναι και το Είπαμε πολλά ψέματα, η προέλευση του οποίου είναι από τους Φούρνους Ικαρίας.

12 Eipame polla psemmata as poume kai mia alh8eia

Vatzigtzelo Vatzigtzo

Ακούστε τώρα και το παραδοσιακό κυπριακό τραγούδι Στραβός βελόνα γύρευε που ερμηνεύει ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και δείτε πόσες ομοιότητες υπάρχουν στους στίχους των δύο τραγουδιών.

Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό πως οι παραλλαγές ενός δημοτικού τραγουδιού οφείλονται σε διάφορους λόγους. Πολλές φορές ένα τραγούδι ξεπερνούσε τα όρια της κοινότητάς του και τραγουδιόταν και σε άλλες περιοχές με αποτέλεσμα μικρές διαφοροποιήσεις των στίχων και της μελωδίας από το πρωτότυπο. Ένας άλλος λόγος είναι το ότι τα δημοτικά τραγούδια μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα κι από γενιά σε γενιά μέσω της προφορικής παράδοσης και ως εκ τούτου ήταν απόλυτα λογικό να προκύψουν παραλλαγές τους (σκεφτείτε λόγου χάρη πώς μπορεί να μεταφερθεί μια λέξη, όταν παίζουμε "χαλασμένο τηλέφωνο")

Στο τραγούδι Μιαν ημέραν ένας γάτος, που μας έρχεται από την Ανατολική Θράκη και Ρωμυλία, σατιρίζεται η ευκολοπιστία και η αφέλεια του πλήθους στην οποία βασίζεται κάθε τσαρλατάνος (απατεώνας) προκειμένου να το εκμεταλλευτεί και να πετύχει τον σκοπό του.
Η χρησιμοποίηση ζώων ως πρωταγωνιστών του τραγουδιού και όχι ανθρώπων μας θυμίζει τον Αίσωπο που μιλώντας κι αυτός παραβολικά στους μύθους του και προβάλλοντας στα ζώα ανθρώπινα χαρακτηριστικά έβρισκε τον ιδανικό τρόπο να στηλιτεύσει (κατακρίνει) ανθρώπινες συμπεριφορές.

Μιαν ημέρα ένας γάτος (Δόμνα Σαμίου)

Ντιλγκιρούδι - Ένας γάτος μιαν ημέρα

Όταν Πήγα Κυρά μου στο Χασάπη (Θράκη) (feat. Δήμητρα...

Στο θρακιώτικο Όταν πήγα κυρά μου στον χασάπη αντικείμενο της σάτιρας αποτελεί πάλι η αφέλεια που χαρακτηρίζει κάποιους ανθρώπους. Στο τραγούδι αυτό ωστόσο ως πρωταγωνιστές δεν έχουμε ζώα, αλλά τον ευκολόπιστο άντρα που πηγαίνοντας να αγοράσει κρέας πέφτει θύμα του πονηρού χασάπη.

Το εφήμερο της νιότης και της ζωής

Εκτός από τα σκωπτικά αποκριάτικα τραγούδια υπάρχουν και άλλα με φιλοσοφικό περιεχόμενο, όπου η λαϊκή μούσα μας προτρέπει να χαιρόμαστε τη ζωή, να χορεύουμε και να τραγουδάμε γιατί τα νιάτα περνούν γρήγορα, η ζωή δεν περιμένει κι ούτε είναι δεδομένη.
Το γνωστότερο ίσως τραγούδι αυτής της κατηγορίας είναι το ναξιώτικο Τούτες οι μέρες το 'χουνε.

Τούτες οι μέρες το' χουνε - Αποκριάτικο Νάξου (ΜΜΘ 2003)

9-CID Δόρα Στράτου ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ Μεσότοπος Λέσβου : "Γέρο μωρέ γέρο"

Στο ίδιο ύφος κινείται και το τραγούδι Γέρο μωρέ γέρο από τη Λέσβο. Ένα παλικάρι πάει να ζητήσει την κοπέλα που αγαπάει από τον πατέρα της κι αυτός δεν του τη δίνει. Επικαλείται τότε το εφήμερο της νιότης και της ζωής για να τον πείσει λέγοντάς του πως, εφόσον όλους η ίδια τύχη μας περιμένει (δηλαδή ο θάνατος), δεν ωφελεί σε τίποτα να χαλάμε τις καρδιές μας.