ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΛΙΑΣ ΛΕΣΒΙΑΚΗ ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑ

βόλια: οι μυλόπετρες

γαβάτες: μεταλλικοί δίσκοι, τους οποίους μετέφερε ο γαβατατζής στα τραπέζια που βρίσκονταν μπροστά στα πιεστήρια

γκαϊντερμάς ή κασντραμάς: μεταλλικό πιάτο

γλυτώματα ή γλυτωθίκια: εορτασμοί που σηματοδοτούσαν το τέλος της συλλογής των ελιών

γουμάρ(ι): φορτίο σε ζώο, αντιστοιχεί σε δυο σακιά ελιές

δαφνάδα: παραγωγή λαδιού από άγουρες ελιές

δέμπλες ή (ν)τέμπλες: ξύλινες βέργες από καστανιά για τη συγκομιδή

δέτης: εργάτης που γέμιζε με χαμούρι τα τσουπιά

εξυδάτωση: μικρός κρουνός, από τον οποίο στράγγιζε το νερό που μαζευόταν στο κάτω μέρος της λάντζας

θερμαστής: ο εργάτης που χειριζόταν τον ατμολέβητα

θέρμισμα: η περίχυση των τσουπιών στην πρέσα με καυτό νερό

θρούμπα: ελιά που ωριμάζει πάνω στο δέντρο

καζάνι: ο ατμολέβητας

καθρέφτης: η στρογγυλή πρόσοψη του ατμολέβητα

καλαθάς: αυτός που αδειάζει τα καλάθια με τις ελιές

κανταρτζής: μετρούσε και κατέγραφε την ποσότητα ελαιόκαρπου που επρόκειτο να αλεστεί

καπυράδα: ψημένο ψωμί, περιχυμένο με φρέσκο ελαιόλαδο, σύνηθες κολατσιό των εργατών και των πελατών του ελαιοτριβείου

καρσινός: ο βοηθός του μάστορα του πιεστηρίου

καφαλτί: κολατσιό των εργατών στα κτήματα

κιαγιάς: επιστάτης στο μάζεμα των ελιών

κισίμι: ετήσια μίσθωση του κτήματος με οικονομικό αντάλλαγμα

κισιμιτζής: αυτός που ενοικιάζει κτήματα (κισίμια) για εκμετάλλευση

κισίρα: χρόνος αφορίας, ιδιαίτερα για την ελαιοπαραγωγή

κιούπι: πιθάρι

κολοβή: ποικιλία ελαιόδεντρου

κότσ(ι)νας: πυκνόφυλλη αγριελιά χτυπημένη από τον αέρα που χρησιμοποιείται για αμπασιές

κούκουρα: οι πρώτες ελιές που πέφτουν από τα δέντρα γύρω στον Σεπτέμβριο

κουντρούμπ(ι): πήλινο δοχείο για τη φύλαξη ελιών ή λαδοτυριού

κουρούκι: πρώτο μάζεμα ελιών

κρεβατές: μικροί ξύλινοι αργαλειοί για την ύφανση τσουπιών

λαβάλ: ειδικό φυγοκεντρικό μηχάνημα για το διαχωρισμό του λαδιού από το νερό. Πήρε το όνομά του από το όνομα του εφευρέτη του, Γκουστάφ ντε Λαβάλ

λαγήνι: μεταλλικό δοχείο για τη μεταφορά του λαδιού, χωρητικότητας 6,45 οκάδων (= 8,26 κιλά)

λαδίζου: έχω μεγάλη παραγωγή λαδιού

λαδόξ(ι)νου: λάδι και ξύδι

λαδολιά: ποικιλία ελαιόδεντρου

λαδουπιρυχ(υ)μένους: περιχυμένος με λάδι

λάντζες: δεξαμενές «ηρεμίας» για το διαχωρισμό του λαδιού από το νερό

λιόσκουρδα: ελιές και σκόρδα

λιοζούμ(ι): ζωμός λαδιού

λιουκούκ(ου)τσου: κουκούτσι ελιάς

λουσέρνα: λύχνος ελαίου

μαζεύτριγια: γυναίκα που μαζεύει ελιές

μαζώχτρες: γυναίκες που μαζεύουν τις ελιές

μανέλα: ξύλινο εργαλείο για την ευθυγράμμιση των τσουπιών κατά το στοίβαγμά τους στο πιεστήριο

μαξούλι: η σοδειά

μαξουλοχρουνιά: χρονιά με καλή εσοδεία ελαιοκάρπου

μάστορας: ο χειριστής του πιεστηρίου

μαστραπάς: δοχείο για τη μεταφορά και έκχυση νερού ή λαδιού

μηχανή: ελαιοτριβείο

μόδ(ι): μέτρο μέτρησης ελαιοκάρπου, αντιστοιχεί σε 640 κιλά ελιές

μούργα: κατακάθι ελιάς

μπαγίρ: πλαγιά λόφου με βλάστηση, συνήθως με ελιές, κατηφορικό μέρος κτήματος σε βουνό

μπάνουλες: πανιά που στρώνονται γύρω από τα ελαιόδεντρα για τη συλλογή του καρπού

μπασάκ(ι): συλλογή των εναπομεινασών ελιών

μπασακλαντίζου: μαζεύω τις ελιές που έχουν απομείνει κάτω από το δέντρο

μπασκιά: πιεστήρια

μπασκιτζής: ο εργάτης που δούλευε στο πιεστήριο

μπατή: ο χώρος όπου αποθηκεύονταν οι ελιές μέχρι να αλεστούν

μπουλιορίδες: μεταλλικά δοχεία λαδιού

μπουρού: σειρήνα ελαιοτριβείου

μύτη: ειδικός στην εκτίμηση της οξύτητας του ελαιολάδου, βάσει του αρώματος και της γεύσης του

πέτρα: ο ελαιόμυλος

πετράς: ο εργάτης που χειριζόταν τις μυλόπετρες

πετρατζής: επέβλεπε τη λειτουργία του μύλου

πισούρα: μεγάλο πέσιμο ελιών

πιάτο: η λεκάνη (κάτω τμήμα) του πιεστηρίου

πλάκα: το κεφαλάρι (άνω τμήμα) του πιεστηρίου

πολύμ(ν)ια: μεταλλικές δεξαμενές μπροστά από τη βάση των πιεστηρίων

πυρήνα: υποπροϊόν της συμπίεσης (πρώτη ύλη του πυρηνελαιουργείου), το οποίο, μετά από κατεργασία, παράγει πυρηνέλαιο, μπρούτο και πυρηνόξυλο (ξηρή πυρήνα)

ραβδιστής: αυτός που χτυπάει τις ελιές με ραβδί για τη συγκομιδή του καρπού

ροπάδες: βρώσιμες ελιές

σαλβάρ(ι): είδος γυναικείας βράκας, παραδοσιακή ενδυμασία της Λέσβου

σαμπουλχανάς: σαπωνοποιείο

σαντζάκ(ι): άκρη χωραφιού, δύσκολη στο μάζεμα της ελιάς

σαπουντζίδ(ι)κου: μαγαζί παραγωγής και πώλησης σαπουνιών

σέτ(ι): ξερολιθιά

σιγιρέδ(ι)κου: κυρίως για χωράφι με λίγη σοδειά ελαιοκάρπου

στάματα: συμπιέσεις

στήμη: η πίεση και η παραγωγή ατμού στον ατμολέβητα. Από την αγγλική λέξη steam, που σημαίνει ατμός

ταγαρέλαιο: λάδι που παρέμεινε στις υπόγειες δεξαμενές του ελαιοτριβείου (ταγάρια) κατά τη διαδικασία της εξυδάτωσης

ταγάρια: υπόγειες δεξαμενές όπου μαζευόταν το ταγαρέλαιο

ταϊφάς: ομάδα εργατών για την ελαιοκομιδή αποτελούμενη από μαζεύτρες, ραβδιστάδες και έναν επιστάτη

τουλούμι: δερμάτινος ασκός

τρούμπα: αντλία για τη λειτουργία του πιεστηρίου

τσαμούρ(ι): πολτός ελιάς, πριν μπει στην πρέσα για την εξαγωγή λαδιού

τσερνικοπέραμα: τύπος σκάφους

τσιπιλίκ(ι): άγριο χόρτο, παραφυάδα στα ελαιόδεντρα

τσιράκι: βοηθός πιεστηρίου

τσ(ι)τώνου: δένω τα σακιά με τις ελιές χρησιμοποιώντας τσίτες

τσουπιά: ελαιόπανα, τρίχινοι σάκοι με πυκνή ύφανση

τσουρχανάδες: εργαστήρια κατασκευής τσουπιών